Onze eerste kennismaking met het werk van Christian Boltanski, het zal ergens in de jaren ’90 zijn geweest, was in Centre Pompidou. Het stond in meerdere zalen achter elkaar. Eén zaal toonde een hele reeks zwart-witte portretten, allemaal op hetzelfde formaat. De foto’s waren in meer of mindere mate onscherp en uiterst contrastrijk afgedrukt, waardoor ze tientallen jaren oud leken – en dat misschien ook wel waren. Anonieme gezichten, ieder in hun eigen lijstje. Voor elk lijstje hing een wat gelig, zwak peertje, dat een naargeestig licht op de portretten deed schijnen. Boltanski, kind van Joodse ouders met oorlogstrauma’s, verwees hier onmiskenbaar naar de talloze slachtoffers van de Holocaust. In de volgende zaal lag over de gehele vloer een enorme stapel kleren waar we overheen moesten lopen. Dat was onvermijdelijk wilden we de tentoonstelling kunnen vervolgen; de volgende zaal bevond zich aan de andere kant van de stapel. Het betrof doodgewoon, alledaags textiel maar er overheen lopen was, met die naargeestige portretten nog op het netvlies, een uiterst beklemmende ervaring: allesbehalve subtiel maar zeer effectief.

Nóg wat verder bevond zich een wat kleinere ruimte met in het midden een ouderwetse telefoon op een tafeltje. De muren waren van onder tot boven gevuld met rekken vol telefoonboeken uit velerlei landen. En zoals dat dan gaat: we vonden onze eigen namen terug in het telefoonboek van Amsterdam. Wat wilde Boltanski zeggen met al die telefoonnummers? Dat iedereen met iedereen verbonden is? Of dat eenieder een even grote kans maakt om slachtoffer te worden als Het Kwaad op een nacht aan de deur klopt? Dat we eindigen als een naam-zonder-gezicht op een dodenlijst? Wie weet dan nog wie we waren?

Sindsdien hebben we een zwak voor het werk van Christian Boltanski. Want het mag dan vaak akelig zijn, ook is het altijd humaan. En soms zelfs grappig, zoals bij de vrolijk dansende skeletten en grimassende doodskoppen in het koddige silhouettenschouwspel Danse Macabre. Toen de Oude Kerk in 2017 mensen opriep om stemmen van ‘gestorvenen’ in te spreken voor een grote Boltanski-tentoonstelling, twijfelden we geen moment: natúúrlijk wilden we daar aan meewerken. Na werd – eerlijk is eerlijk – niet de indrukwekkendste expositie die we ooit in de Kerk zagen, maar we vonden het een eer om er een klein steentje aan bij te dragen. (En om met de Grote Man op de foto te gaan tijdens de opening was ook niet verkeerd.)

Toevallig was ook de laatste expositie die we zagen voordat de wereld vorig jaar maart in lockdown ging er één van Boltanski, en wéér was dat in Centre Pompidou. Dit keer betrof het een retrospectief; een terugblik op een intens en bijzonder oeuvre. En nu is-ie dood: vanochtend overleed hij op 76-jarige leeftijd in Parijs. Daarmee is de tijd gekomen om de man die kunst maakte over herdenken en herinneren zélf te herdenken en te herinneren. Adieu monsieur Boltanski!